Günümüz finansal sisteminin ortasında merkez bankası vardır onu da ticari bankalar çevreler. Ticari bankalar merkez bankasının yarattığı parayı alır ve az bir kısmını saklayarak başkalarına borç verir. Bunun adı kısmi rezerv bankacılığıdır. Piyasadaki para dolaşımı ve bu dolaşımın hızı tamamen ticari bankaların hareketlerine bağlıdır. Bu yüzden merkez bankası tüm parasal sirkülasyonu yönetemez ama büyük oranda yönlendirebilir. Merkez bankası yarattığı para biriminin değerini korumak için; bankalara kurallar koyar, işlemler yapar ve denetimde bulunur. Gerekirse bankalara verdiği borcun faizini değiştirir, bankaların saklamaları gereken rezerv miktarıyla oynar vs.
Bankalar mevduat toplayabildiği ve kredi kullandırabildiği için aslında büyük bir güce sahip oluyorlar bu yüzden bankaların sıkı bir şekilde düzenlenmesi ve denetlenmesi gerekiyor. Finansal sistemin daha düzenli olması adına merkez bankalarının daha etkin olması ve kendi ödeme sistemlerinin geliştirilmesi fikri sıkça tartışılıyor.
Merkez Bankası Dijital Parası
Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC), geleneksel bankacılık sistemlerine alternatif olarak ortaya çıkan bir kavramdır. CBDC merkez bankası tarafından kontrol edilen ve dijital bir formda çıkarılan bir para birimidir. Özel bankaların aksine, CBDC’ler doğrudan merkez bankası tarafından ihraç edilir ve dağıtılır. Böylece insanların doğrudan merkez bankası hesaplarına sahip olabilecekleri bir sistem sağlanabilir.
CBDC’ler, finansal istikrarı artırma potansiyeline sahiptir. Merkez bankaları, CBDC’lerin kullanımıyla para politikasını ve ekonomik dengeyi daha etkili bir şekilde yönetebilir, krizlere daha hızlı ve etkin cevaplar verebilir. Ayrıca altyapının daha sağlam olması sebebiyle ödeme işlemlerinin daha hızlı ve daha ucuz bir şekilde gerçekleşmesini sağlayabilir.
CBDC’ler, merkez bankalarının denetimi ve güvenlik önlemleriyle desteklenir. Kimlik doğrulama ve müşteri bilgilerinin izlenmesi gibi kontroller uygulanır. Ayrıca ulusal paranın dijital bir versiyonu olduğu için değeri sabittir ve mevcut finansal altyapıya entegre edilir yani mevcut ödeme sistemleriyle uyumludur.
Kripto Paralar
Son yıllarda gittikçe popülerleşen kripto paralar; blokzincir teknolojisi kullanan, anonim ve herhangi bir merkezi bulunmayan para birimleridir. Kripto paralar bir hesaptan diğerine aktarım yaparken üçüncü bir oluşuma ihtiyaç duymaz, hesaplar birbirlerine doğrudan bağlanır. Bu ağlarda yapılan her işlemin bilgisi dünyanın her yerindeki kullanıcılar tarafından sanal defterlerde tutulur ve uçtan uca şifrelenir. Bu defterler tıpkı bir zincir gibi birbirine bağlanır ve birbirlerini tamamlar.
Gerçekleşen işlemlerin bilgisi tek bir merkezde toplanmadığı için çok gelişmiş bir güvenliğe sahiptir. Her hangi bir işlem bilgisinin ele geçirilebilmesi için bütün kayıt defterlerinin en az yüzde 50’sinin kontrol edilmesi gerekir. Yani kayıt tutanlar ne kadar fazla ve bağımsızsa sistem o kadar güvenli olur.
Kripto paralar anonimdir yani takip edilemez ve işlemler için her hangi bir izin gerektirmez. Dijital olduğundan tüm dünyada geçerlidir ve sınırlar içine hapsolmaz. Lakin henüz yeni bir teknoloji olduğundan bir çok eksikliği vardır ve mevcut finansal sisteme entegre edilmesi şu an için pek mümkün değildir. Ayrıca değeri çok oynaktır ve toplam arzı sabit olduğundan (belirli bir miktardan sonra üretilemeyeceği için) likidite sorunlarına sebep olabilir.
Hangisi Gelecekte Daha Önemli Bir Rol Oynayacak?
Kripto paralar; tam denetlenmemesi, yeni olması, ciddiye alınmaması, sürekli yaşanan dolandırıcılık olayları gibi sebeplerden dolayı bir türlü güven sağlayamamakta. Öte yandan bankacılık sistemi yüzyıllardır uygulanıyor ve sayısız değişimden geçerek kendini daha kullanışlı ve güvenli bir hale getiriyor. Dijitalleşme gelecekte kaçınılmaz olduğu için bu iki sistemin de uygun oldukları alanlarda kullanılması çok olası.
Bu iki sistemin en büyük farkı merkeziyet. CBDC merkezi bir güç tarafından yönetildiği için daha güvenli olabilir fakat yapılan tüm işlemlerin bilgisi ve kontrolü bu gücün elinde olur. Merkez bankasının varlığımızın değerini garanti etmesi ne kadar olumluysa, varlığımıza el koyma veya izinsiz işlem yapma ihtimali de bir o kadar korkunçtur. Öte yandan kripto paraların anonim olması ve izin gerektirmemesi fikri ne kadar iyiyse, yasadışı işlerde kullanılması* ve olası bir işlem hatasında geri dönüşün olmaması fikri de bir o kadar kötüdür.
Çin şu anda CBDC teknolojisini kısmen kullanmaya başlayan ilk büyük ekonomi. Özellikle Amerikan Merkez Bankası ve Avrupa Merkez bankası dahil 144 ülke yıllardır dijital para birimi üzerinde çalışıyor. Bu yıl içinde yapılan konferansta IMF, bu konu üzerinde büyük bir platform kurmak istediklerini açıkladı. Çok yakın bir gelecekte merkez bankalarının etkinliğinin artacağı ve finans sisteminin büyük değişimlere uğrayacağı kesin. Kripto paralar gündemde kalmaya devam etseler bile tamamen yaygınlaşıp kullanılmaları uzun bir zaman alabilir.
*Kripto paraların anonim olması; yolsuzluk, terör finansmanı, kara para aklama gibi yasadışı faaliyetleri arttırabilir ve bu faaliyetlerin takibini zorlaştırır.
